Ahmet Arda Ersöz: Çanakkale Boğazındaki Batıklar -1
Yakın zamanda güzel Türkiye’mizin birbirinden güzel illerinden biri olan Çanakkale’ye gittim. Bu şehre gitmemin birden çok sebebi vardı lakin amaçlarımın başında orda bulunan batık gemiler ve Çanakkale Savaşı’nda bulunan gemilerin tarihini öğrenmek vardı. Batık gemileri bana verilmiş olan Tarihi Alan Kılavuz Haritasından öğrenmiş bulundum. Orda savaşan gemileri ise okuduğum kitap, dinlediğim kanallar, gezdiğim yerlerden bol miktarda öğrendim ve aklıma ilk olarak bu konu hakkında bir yazı yazmak geldi. Çok fazla gemi olmasından dolayı bu yazıyı birden fazla yazıda anlatacağımı belirmek ister iyi okumalar dilerim.
Genel Bilgiler
Çanakkale Savaşı da dahil olmak üzere Çanakkale Boğazında bulunan toplam batık sayısı yirmi ikidir. Bunlar: HMS Triumph, SS Milo, HMS E7, Fransız Denizaltısı Saphir, HMS E15, Fransız Zırhlısı olan Bouvet, HMS İrresistable, Joule Fransız Denizaltısı, HMS Goliath, HMS Majestic, HMS Ocean, Fransız denizaltısı olan Mariotte, Fransız yolcu taşıma gemisi olan Carthage , İngiliz Mayın tarama gemisi Lundy, HMS Louıs, Mesudiye Zırhlısı, Garp Ticaret Gemisi, Dumlupınar Denizaltısı, Ceyhun Gemisi, Üsküdar Gemisi, Tuzla Gemisi, Mersin Gemisi.
Bu gemilerin çoğunun özelliklerine, batık konumlarına, neden battıklarına değineceğiz.
HMS Triumph
İngiliz savaş zırhlılarından biri olan HMS Triumph Dretnot öncesi bir savaş zırhlısıydı. ( Dretnot dünya tarihini değiştiren bir zırhlıdır. Gemicilik tarihini bölerken Dretnot öncesi ve Dretnot sonrası terimi genelde kullanılır. Bu gemiyi yakında yazacağım.) Kendisi başlangıçta Şili için hazırlanmış olsa da daha sonrasında geminin projesi Birleşik Krallığa teslim edilmiştir. 15 ocak 1903 de denize indirilmiştir ve 12.370 ton ağırlığındadır. Uzunluğu 144.9, genişliği 21.7, yüksekliği 8,3 metreydi. 1909’da Akdeniz Filosuna atanmadan önce Kanal Filosunda ve Ana Filoda hizmet vermiştir. 1915 yılında Çanakkale Savaşına katılmış 25 mayısta ise Otto Hersing'in komuta ettiği Alman U-21 denizaltısı tarafından torpido ile batırılmıştır. Batığı Gökçeada Kabatepe arasında Gökçeada’ya daha yakın bir noktada bulunmaktadır.
SS Milo: SS Milo bir yolcu taşıma gemisiydi aslında. 1.Dünya Harbinde Anzak Koyundan Anzaklı askerleri çıkarmak için batırılmıştı. Bunun sebebi ise dalgakıran oluşturmaktı. Bu sayede asker çıkarmak için yapılan köprü dalgalar neticesinde çökmeyecekti. Özellikleri ise şu şekildedir: 1982 de üretilmiş 1743 tonlu 155 hp gücünde buharlı gemidir. Boyutları 261 feet uzunluğunda, 36.6 feet genişliğinde, 18.1 feet uzunluğundaydı.
Halen Kuzey Kumsalı denilen çıkarma noktası civarında kalıntıları mevcuttur. Bu bölge şnorkelle serbest dalış için uygundur batığın kordinatları ise 40.241275381844844, 26.279249203803687’dir.
HMS E7: Adından ve kısaltılmasından da anlaşılacağı üzere E sınıfı İngiliz denizaltısıdır. Ön Yüzbaşı Cochrane komutasında 30 Haziran 1915'te, I. Dünya Savaşı'nın bir parçası olan Çanakkale Savaşı kapsamında düzenlenen denizaltı harekâtlarına katılmak için ilk seferine çıkan denizaltı saat 03:50'de Seddülbahir'deki İlyas Burnu'nu geçmiş dalışa geçerek saat 07:20'de Nara Burnu'na ulaşmıştır.[2] Öğle saatlerinde yüzeye çıktığında Aydın Reis gambotu tarafından görüldü. Bunun üzerine dalarak gambotun saldırısından kurtulmuştur.[1]
Bu arada mürettebat arasında dizanteri belirtileri görülmeye başlansa da buna karşın görevine devam etti.[2] 2 Temmuz'da Bülbül römorkörünü, birkaç ufak tekne ve Ceylan-i Bahr yelkenlisini, mürettebatın boşaltılmasından sonra top ateşi ve top atışı ve patlayıcılarla batırdı. Bu sırada Aydın Reis'in görülmesi üzerine dalışa geçildi.[2] Sonraki iki gün elektrik motorlarının arızalarını onarmak için hareketsiz kaldı. 6 Temmuz'da Mudanya İskelesi önünde Biga adlı gemi torpillenmeye çalışıldı. Ancak teknenin hareket etmesi üzerine torpil iskelede patlamıştır. atılan torpido, teknenin hareket etmesi nedeniyle iskelede patlamıştır. Akşam ise Mudanya açıklarında büyük bir gulet, tahrip kalıpları kullanılarak batırıldı.[2] 7 Temmuz'da Marmaraereğlisi açıklarında Nusrat vapuru ve römorkör bombalandı. Daha sonra Erdek Körfezi Karaburun yakınlarında İntizam'ın karaya oturması zorlandı. Sonraki iki gün İstanbul'a yaklaşmaya çalışan denizaltı, devriye gemileri nedeniyle bu girişimden vazgeçip 10 Temmuz'da Mudanya'ya dönüldü.[1]
Yine 10 Temmuz'da Biga gemisine bir torpido atıldı. Tekne bu kez vurularak batırıldı.[2] 11 Temmuz'da İstanbul açıklarına geldi. Galata Rıhtımı'nda Çanakkale'ye götürmek için kömür yükleyen gemilere, cephane yüklendiği düşünülerek bir torpido saldırısı yaptı; ancak isabet sağlayamadı.[2] Daha sonra Zeytinburnu Barut Fabrikası ve İstanbul – İzmit demiryolu bombalanmak istendi. Fakat sahil topçusunun ateşe başlaması üzerine bölgeden ayrıldı.[2] 24 Temmuz'da ise üsse dönmek üzere harekete geçti.[2]
4 Eylül'de yine Cochrane komutasında ikinci seferine çıkan E7, Nara Burnu açıklarında 35 metre derinlikte denizaltı ağ engeline takıldı. Ağ şamandıralarının aşağı çekildiği iki motorlu gambot ve bir devriye botu tarafından saptanmıştı. Bu devriye gemileri, ağ şamandıralarının ağağı çekildiğini Çanakkale'deki donanma üssüne rapor ettiler. Kurtulmaya çalışırken iki mayın patlatıldı; ancak gemide ciddi bir hasar ortaya çıkmadı. Bu arada bataryalar zayıflıyordu. Öte yandan gerçekleşen patlamalar, su üstü gemilerine denizaltını tam konumunu vermişti. Ancak öğleden sonra bataryalar da zayıflamaya başlamıştı. O sırada Çanakkale'ye onarım için gelmiş olan Heino von Heimburg komutasındaki Alman UB-14'ten komutan ve mürettebattan iki kişi bir işkampavya ile saptanan noktaya geldiler ve denize patlayıcılar bıraktılar. Saat 19:30'da, 34 metrede patlayan patlayıcılar ardından denizaltı su yüzüne çıkarak teslim oldu. E7, Komutanı dahil 31 kişiden oluşan mürettebatı alındıktan sonra batırıldı.[3]
Denizaltının battığı yer, 4 Nisan 1953 tarihinde batan Dumlupınar denizaltısının battığı noktanın 100 – 125 metre ilerisindedir.[4]
Saphir : Fransız Deniz Kuvvetleri'nde görev yapan Émeraude sınıfına ait denizaltıydı. Ekim 1903'te kızağa konuldu, 6 Şubat 1908'de suya indirildi ve 10 Aralık 1910'da inşası tamamlandı. I. Dünya Savaşı sırasında faaliyet gösteren Saphir, Yüzbaşı Henri Fournier komutasında 28 Ocak 1915 günü Çanakkale Boğazı'na girdi. Bir süre sonra geminin seyir pusulasının bozuk olduğu görüldü. Daha sonra kumsala saplanan denizaltı, buradan kurtulduktan sonra Nara Burnu yakınlarındaki Köse Burnu Kalesi'nin 200 metre kadar açığında yüzeye çıktı. Yakınlardaki İsa Reis gambotu ve Nusret mayın gemisi denizaltıya ateş açtı.[5] Denize atlayan 13 denizci söz konusu gemiler tarafında sudan alındı, denizaltıda kalan 14 kişi ise yaşamının yitirdi.
HMS E15 : Bu harekât çerçevesinde 16 Nisan 1914 günü binbaşı Theodore S. Brodie komutasında, Çanakkale Boğazı'nı geçerek Marmara Denizi'nde karakol görevi yapmak için Mondros Limanı'ndaki üsten sefere çıkmıştır. Soğanlıdere açıklarında dalışa geçen denizaltı[6] Çanakkale Boğazı'nın dip akıntısında ilerledikten sonra Kepez Burnu civarında yüzey akıntısına girmiştir.[2] Dip akıntısı, Ege Denizi'nden Marmara Denizi'ne doğru ve daha tuzlu sudur. Yüzey akıntısı ise ters yönde ve daha az tuzlu sudur. Bu daha az yoğun suda "ağırlaşan" tekne daha derine indi, akıntı tarafından sürüklendi ve eğimli dip kumlarına çarptı.[7] Kule ve gövdenin bir kısmı Dardanos Tabyası'ndan tespit edildi. Hemen ardından bataryalar tarafından ateş açılmıştır. İlk mermilerden biri kuleye isabet etti. O sırada kulede olan gemi komutanı bir şarapnelle ölmüştür. Kontrol odasına hızla deniz suyu dolmaya başladı. Su, kısa sürede bataryalara ulaştı ve açığa çıkan klor gazı mürettebattan altı kişinin ölümüne neden oldu. Öte yandan gemiye dolan su iyice karaya oturmasına yol açtı. Artık yüzdürülmesi olanaksızdı.[7]
Bir sonraki sabah keşif uçuşundaki Komutan Brodie'nin erkek büyük kardeşi denizaltıyı Kepez Burnu altında karaya oturmuş olarak tespit etmiştir.[7] Durumun rapor edilmesi üzerine denizaltının Osmanlı makamlarının eline geçmemesi imha edilmesine karar verilmiştir. Bu yönde ilk girişim B6 denizaltısının gönderilmesiydi. Ancak E15'in torpillenmesi girişimi başarısız olmuştur. Daha sonra geceleyin iki destroyer, Grampus ve Scorpion, Boğaz'a girerek denizaltıyı imha etmeyi denediler. Bu girişim de başarısızlığa uğramıştır. Ertesi sabah bir diğer denizaltı B11 gönderildi. Bu girişim de yoğun sabah sisi nedeniyle sonuca ulaşamadı. Bunun üzerine İngiliz zırhlıları Triumph ve Majestic görevlendirildi. Ancak bu iki zırhlı, Osmanlı sahil bataryalarından açılan yoğun ateşle karşılaşınca çekilmek zorunda kaldılar. Bir çare olarak bir deniz uçağıyla denizaltıyı bombalamaya çalışıldı. Bu girişim de başarısızdı.[8]
Denizaltıyı imha etmek için son girişim 18 Nisan gecesi söz konusu iki zırhlıdan birer işkambavya ile denenmiştir. İşkampavyalara 356 mm.lik ikişer torpido monte edilmişti. Saat 22:00 sularında hareket eden tekneler Boğaz'da 7 mil kadar içeri girdikten sonra ışıldaklar tarafından saptandılar ve ateş altına alındılar. Bu arada Majestic'in işkampavyasının torpido ateşlemesi için zamanı olmuştur. Ancak ilki isabet kaydetmedi. İkincisi ise kulenin hemen önüne düştü ama ağır hasar veremedi. Bu sırada işkambavyanın kıç tarafına isabet eden bir top mermisi, denizcilerden birinin ağır yaralanmasına ve teknenin zarar görmesine yol açmıştır. Personel, yardıma gelen diğer işkambavya tarafından alınmıştır. Tek işkambavya, topçu ateşi arasından kaçmayı başardı.[8]
Kaynakça
1- Çanakkale Deniz Savaşları 1915, Sh.: 20 - 22
2- Çanakkale Deniz Savaşları 1915, sf. 20-22
3- Çanakkale Deniz Savaşları 1915, sf. 29-30
4-TINA – Türkiye Sualtı Arkeolojisi Vakfı". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2013.
5- Çanakkale Boğaz Komutanlığı (2008). Çanakkale Deniz Savaşları 1915. Kültür Yayınları. s. 47. ISBN 9754092826.
6- Çanakkale Deniz Savaşları 1915, Sh.: 6
7- William Jameson, Submariners Vc Sh.: 36
8- A. S. Evans, Beneath the Waves - A history of British submarine losses (1986)
T.C. Cumhurbaşkanlığı - Savunma Sanayii Başkanlığı himayesinde yürütülmektedir.
