STEM'den STEAM'e: Sanat ile Bilimi Buluşturmak
C. P. Snow, 1959 yılında Cambridge Üniversitesinde yaptığı ünlü derste, “iki kültür” tartışmasını ortaya attı. Savaş sonrası kutuplaşmalara kültürün de dahil olduğunu, bilim ve edebiyat dünyası arasında algı ve yöntem farklılıklarına dayanan bir ayrışma yaşandığını belirtiyordu.
Snow, “karşılıklı anlama uçurumundan” edebiyatçıları sorumlu tutuyordu. Entelektüeller, termodinamiğin ikinci yasasını anlayamamaktan utanç duymuyorlardı, örneğin. Termodinamiği anlayıp anlamadıklarını sormanın, edebiyat dünyasındaki karşılığının “Shakespeare okudun mu?” olduğunu söylüyordu.
Bu tartışma, bugün devam eden bir ayrışmaya neden oldu. Üniversitedeki eğitim sistemleri bile bu tartışmaya göre şekillendi. Bilim, insanlardan ayrı, toplumdan uzak bir ortamda ilerledi. Ama günümüzde, bilim insanları sanatla köprü kurmak için çabalıyor. Bu durumda üniversiteler geleceğin bilim insanlarını, mühendislerini ya da teknoloji uzmanlarını nasıl eğitebilir? Snow’un iddia ettiği gibi ekonomik dişlileri hareket ettiren ufak parçalar olmak yerine, toplumla daha iç içe olmaları nasıl sağlanabilir?
Birçok araştırmacı, bilim ve teknoloji alanında öğrencilerin etik ve sorumlulukla ilgili problem yaşadığını belirtiyor. Bu nedenle bilim içerisine sanat ve beşeri bilimleri dahil ederken, gençlerin “ufkunu genişletmek” için öylesine yapılan çalışmalar yerine ahlak, değer, etik ve sorumluluk tartışmalarına önem vermeli.
STEAM Kelimesindeki A Harfi Ne Anlama Geliyor?
STEM veya Türkçe adıyla FeTeMM, fen bilimleri, teknoloji, mühendislik ve matematik alanlarını kapsıyor. STEAM ise, bu alanların yanına sanatı da ekliyor. Aslına bakıldığında, STEAM eğitiminde sanatın çok daha farklı anlamları, görevleri ve uygulamaları var. Sanat kadar beşeri bilimleri de içerisine dahil ederek, şu soruyu yöneltiyor: Üstesinden gelmek istediğimiz zorlukları nasıl belirleriz?
Bilim ve mühendislik öğrencileri mezun olduktan sonra, yüksek maaşlı finans işlerini tercih ediyorlar. Veri analizi, algoritmik gelişim süreci ve genel olarak bilimsel düşünme konularındaki yetenekleri onların çeşitli sektörlerde iş bulmasını sağlayabilir. Ancak, yaşadıkları empati ve sorumluluk problemleri nedeniyle, insan odaklı sektörlerde zorluk yaşayabilirler.
Teknoloji Etik Problemleri Beraberinde Getiriyor
Bilimsel ve teknolojik topluluklarda kontrol ve önyargı konuları etrafında şekillenen etik tartışmalar yaşanıyor. Son birkaç yıldır gündemde olan tartışmalardan bazıları şunlar:
- İnternet, sonsuz miktarda veriyi ucuz, kolay ve sonsuza kadar saklayabilme yetisine sahip. Bu da kişisel bilgilerimizin dijital evrenin köşelerinde düşündüğümüzden daha çok saklandığını gösteriyor. Zararsız niyetle de olsa, çevrimdışıyken bile kişisel bilgilerimiz toplanıyor. E-devlet uygulamalarıyla ya da bankalarla telefon numaralarımızı, doğum tarihlerimizi, adreslerimizi, kimlik numaralarımızı ve daha birçok kişisel bilgimizi paylaşıyoruz. Kendi rızamızla paylaştığımız için her şey normal görünüyor, ama bu bilgiler kötü ellere geçmesi halinde ne yapılabilir?
- Derin öğrenme, makinelerin dünyayı algılamasına ve anlamlandırmasına yönelik yapay zeka geliştirme sistemidir. Son dönemde popülerliği giderek artan sistemin, karmaşık yapısı da paralel olarak artmaktadır. İlerleyen dönemlerde yazılımcıların bile çözemeyeceği kadar karmaşık kodlar çıktığında ne olacak?
- Bilgisayar teknolojilerindeki gelişmeler, her alana olduğu kadar sanat dünyasını da değiştiriyor. Bilgisayar üretimli imgeleme, yani CGI teknolojisi sinemada fazlaca kullanılıyor. Bu sayede, gerçeğinden ayırt edilemeyecek görüntüler oluşturmak mümkün. Son yıllarda bu teknoloji, hayatını kaybetmiş oyuncuları tekrar beyaz perdeye taşımak için kullanılıyor. Hatta, ünlü oyuncu Robert Williams vasiyetinde 2039 yılına kadar yüzünün bu amaçla kullanılamayacağını yazmıştı. Hayatını kaybeden oyuncuların, filmlerde yer alması, telif ve fikri mülkiyet sorunlarının ötesinde, çok daha büyük etik sorunları beraberinde getiriyor.
- Biyoteknoloji alanında, tekrarlayan DNA kümeleri, yeni bir teknoloji olan CRISPR ile düzenlenebilecek. Geçtiğimiz şubat ayında Çin’de dünyaya gelen ikiz bebeklerin HIV virüsüne karşı bağışıklıkları olacak şekilde genleriyle oynanmıştı. CRISPR teknolojisinin, gelecek nesiller üzerindeki etkilerinin nasıl olabileceği büyük bir tartışma konusu.
- Jeomühendislik, iklim değişikliğiyle mücadele edebilmek için iklim sisteminde yapılacak büyük çaplı müdahaleler anlamına geliyor. Yöntemlerden biri, daha fazla güneş ışığını tekrar uzaya yansıtma fikrinden yola çıkıyor. Ancak bu fikir, birçok sorunu da beraberinde getiriyor. Yöntemin başarısız olması veya durdurulması halinde iklim değişikliği, öncekinden bile daha büyük bir hızda gerçekleşecektir. Küresel iklimi kasıtlı bir şekilde değiştirerek gelecek nesillere ne tür bir miras bırakacağız?
Bunlar, temelinde teknolojik problemleri barındırsalar da asıl olarak etik ve ahlaki konuda problemlidirler. Bu nedenle STEM bölümlerinde, belirli teknolojilerle ilgili etik kaygıların da göz önünde bulundurulduğu dersler olmalı. Yenilik yapma ve icat etme kabiliyeti, bu teknolojileri uygun şekilde yönetme yeteneğinin önüne geçmemeli. Hızla değişen çağımızda, etik kararlar veremeyen bir STEM işgücünün yıkıcı etkileri olabilir. Sanat ve beşeri bilimler aracılığıyla, STEM öğrencilerine etik ve empati öğretilebilir. Etik tartışmalar, bireyin eleştirel düşünme becerilerini artırmaya da yardımcı olur. Böylece öğrenciler, gerçek problemleri görebilir ve değerlendirebilir.
Kaynakça:
- Snow, C. P. Two Cultures and the Scientific Revolution. Cambridge University Press: New York, 1961.
- Dizikes, P. (2009, Mart 19). Our Two Cultures.https://www.nytimes.com/2009/03/22/books/review/Dizikes-t.html adresinden erişildi.
- O'Neil, C. (2018). Weapons of Math Destruction: How Big Data Increases Inequality and Threatens Democracy. London: Penguin Books.
- Baucherel, K. (2017, Şubat 10). Does CGI Cross Ethical Boundaries When It Depicts Deceased Actors?https://www.digitalethics.org/essays/does-cgi-cross-ethical-boundaries-when-it-depicts-deceased-actors adresinden erişildi.
- Ellis-Petersen, H. (2015, Mart 31). Robin Williams Went Above and Beyond to Stop His Image Being Used. https://www.theguardian.com/film/2015/mar/31/robin-williams-restricted-use-image-despite-existing-us-laws adresinden erişildi.
- Morrow, D. (2019, Nisan 04). Some Ethical Issues in Geoengineering. https://www.c2g2.net/ethical-issues-geoengineering/ adresinden erişildi.
T.C. Cumhurbaşkanlığı - Savunma Sanayii Başkanlığı himayesinde yürütülmektedir.
