Hikaye Anlatmak Öğrenmeyi Nasıl Geliştirmektedir?
“İnsanlar arasında hikâye anlatıcılığından daha güçlü bir bağlantı yoktur.”
- Jimmy Neil Smith
Bir kimyager olan Norm Larsen, bildiği her şeyi kitaplara borçludur. Aslen lise mezunu olan Larsen, kimya kitapları okumayı çok sevmektedir ve tek amacı günün birinde gerçekten yararlı bir şey icat etmektir.
Aynı yıllarda, Amerikan Uzay Programı yeni yeni başlamaktadır. Atlas roket programında kullanılmakta olan İngiliz anahtarları, sürekli olarak nemden paslanmaktadır. Larsen, bunun kimyanın çözebileceği bir sorun olduğunu, suyun yerini alarak paslanmayı önleyebilecek bir formül oluşturabileceğini düşünmektedir. Tam otuz dokuz başarısız denemenin ardından, Larsen bugün evlerde bile kullanılmakta olan pas sökücünün formülünü bulmuştur.
Bu hikâyenin önemi, artık pas sökücünün nasıl icat edildiğini unutmayacak olmanızdır. En azından tamamen bilgi temelli bir formda anlatılmasına kıyasla, çok daha fazlası aklınızda kalacaktır.
Çünkü bilgiyi aktarmanın en iyi yolu, insanların içeriğe bağlanmasını ve merak etmesini sağlamaktan geçmektedir. Bunu sağlamanın en etkili yolu ise hikâye anlatıcılığıdır.
Hikâye anlatmak, iletişimin belki de en temel şeklidir. Mağara resimlerinin, efsanelerin ya da masalların zamanından beri insanlar hikâye anlatımı yoluyla öğrenmektedirler. Hikâyeler, insanların tarihlerini, deneyimlerini ve gelişimlerini aktarma yoludur. Hikâye anlatıcılığı, ortak insanlık tarihimize ışık tutmakta, toplumla bağ kurmamıza ve öğrendiğimiz her şeyi hatırlamamıza yardımcı olmaktadır.
Konular, hikâyeleştirilerek anlatıldığında bağımsız bilgi yığınlarından daha çok aklımızda yer etmektedir. Çünkü hikâyeler, beynimizin farklı kısımlarını harekete geçirmektedir. Leo Widrich’in “Hikâye Anlatıcılığının Bilimi: Beynimizi Harekete Geçirmenin En İyi Yolu Neden Hikâye Anlatmaktır?” makalesinde belirttiği gibi, bir sunum dinlemek beynimizin belirli bölümlerini harekete geçirmektedir. Bilim insanlarının “Broca alanı” olarak adlandırdığı bu bölüm, kelimeleri anlamlandırmamıza yarayan, dili işleme merkezleridir. Dinlediğimiz sunumdaki kelimeler beynimizde çözümlenmektedir. Ancak bunun dışında başka bir etki gerçekleşmemektedir.
Bir hikâye dinlediğimizde ise beynimizde çarpıcı değişimler meydana gelmektedir. Beynimiz, hikâyeyi dinlemenin ötesinde, olayı deneyimliyormuş gibi harekete geçmektedir. Örneğin, bir elmanın ne kadar lezzetli olduğuyla ilgili bir hikâye dinliyorsak duyusal korteksimiz; araba yarışlarıyla ilgili bir hikâye dinliyorsak motor korteksimiz aktif hale gelmektedir. Dahası, düşüncelerimizi ve yaşam biçimimizi aktaran hikâyeler anlattığımızda, dinleyenler aynı etkiyi hissedebilmektedirler. Bir hikâye anlatıcısı ile onu dinleyenlerin beyinleri tümüyle senkronize olabilmektedir.
Bu noktada sormamız gereken soru şudur: Neden hikâyeler öğrenmemiz üzerinde büyük bir etkiye sahiptir?
Bir hikâye en basit forma, yani sebep-sonuç ilişkisine ayrıldığında, insan beyni bunu daha kolay kavramaktadır. Çünkü insan beyni hikâyeler şeklinde düşünmektedir. Her eylem ve konuşma için kafamızın içinde kısa da olsa hikâyeler oluşturmaktayız. Dahası, bir hikâye dinlerken, mevcut deneyimlerimizle ilişkilendirmeye çalışmaktayız. Beynimizde, benzer bir deneyim ararken acı ya da neşe gibi tecrübeleri hissetmemize yardımcı olan insula adlı kısmı aktive etmekteyiz.
Bu nedenle hikâye anlatıcılığı, öğrencilerin içerikle bağlantı kurmasının ve hafızalarını geliştirmelerinin en etkili yollarından biridir. Herhangi bir eğitimde hikâye anlatımının gücünü kullanmak, bilgi aktarımının kolaylaşmasına ve öğrencilerin yeni, farklı ve heyecan verici bir öğrenme deneyimi yaşamasına olanak sağlamaktadır.
Kaynakça:
- Broca, P. (2002). Broca’s Speech Area. Rivista Di Neuroradiologia, 15(3), 298–299.
- Craig, A. D. (2014). Bodily Feelings Emerge in the Insular Cortex. How Do You Feel?
- Fairbairn, G. (2013). Storytelling in Professional Learning. Storytelling, 33–43.
- Hsu, J. (2008). The Secrets of Storytelling: Why We Love a Good Yarn. https://www.scientificamerican.com/article/the-secrets-of-storytelling/ adresinden erişildi.
- Paul, A. M. (2012). Your Brain on Fiction. https://www.nytimes.com/2012/03/18/opinion/sunday/the-neuroscience-of-your-brain-on-fiction.html?pagewanted=all adresinden erişildi.
- Widrich, L. (2012). The Science of Storytelling: Why Telling a Story is the Most Powerful Way to Activate Our Brains.
T.C. Cumhurbaşkanlığı - Savunma Sanayii Başkanlığı himayesinde yürütülmektedir.
