Sektörel Tarih: Osmanlı’da Denizcilik Islahatları ve Piri Reis’in Çalışmaları
Bugün en az kumandanlığı kadar bıraktığı eserlerle de tanınan Piri Reis’in esas adı Muhiddin Piri olup, doğum tarihi kesin olarak bilinmemesine karşın, Gelibolu’da 1450 ila 1470 yılları arasında dünyaya geldiği düşünülmektedir. Doğum yerinin bilinme sebebi ise amcası olan Kemal Reis’tir. Bir taraftan dönemin en meşhur ve mahir korsanlarından olan Kemal Reis; Osmanlı İmparatorluğunun Akdeniz amirallerinden de bir tanesi olmuştur.
Piri Reis üzerinde Kemal Reis’in tesiri ziyadesiyle kuvvetli olup; onun sayesinde Piri Reis, vakalara ve ihtiyaca dayanan eserlere imza atabilmiştir. Ayrıca ilerleyen yıllarda Kemal Reis’in, donanmada yapılacak ıslahatlar için İkinci Bayezid tarafından devlet hizmetine çağırılması, Piri Reis’in de devlet hizmetine girmesini sağlamıştır.
Piri Reis, Gelibolu’da geçirdiği çocukluk döneminden sonra, 14 yıl amcası Kemal Reis’in gemilerinde bulunarak denizcilik mesleğine başlamıştır. 1486 yılında, İspanya Gırnata’da bulunan müslüman ahalinin Tunus, Mısır ve Osmanlı’dan yardım istemesi sonrası, Kemal Reis söz konusu müslümanları Afrika’ya geçirmek için gemilerini seferber etmiştir. Böylelikle Piri Reis de 1487- 1493 yılları arasında Kemal Reis ile birlikte denizlerde kalmıştır. 1490- 1491 yılları arasında; Sicilya, Sardunya ve Korsika adaları ile Fransa’ya yapılan seferlere katılmış, 1493’te ise Tunus’a gitmiştir. Piri Reis’in, Kolomb’un Amerika haritasını da 1493- 1498 yılları arasında ele geçirdiği düşünülmektedir.
Türk denizcilik tarihinde resmi olarak Muhiddin Piri’den 1499- 1502 yıllarındaki deniz savaşları dolayısıyla bahsedilmiştir. Bu önemde bir savaş gemisi kaptanı olan Piri Reis, Venedik ile yapılan deniz savaşlarına iştirak etmiştir.
Dönemin Memluk sultanının istediği gemi malzemeleri, Alaiye civarında gemilere nakledilmek üzere hazırlanırken, Rodos şövalyelerince baskın yapılıp görütülmeleri sonrası Kemal Reis, padişah tarafından tarafından intikam alınması için görevlendirilmiştir. Yolda çıkan şiddetli fırtına dolayısıyla Kemal Reis’in gemisi batmış, kendisi de 1511 tarihinde boğulmak suretiyle hayatını kaybetmiştir. Piri Reis ise amcasının vefatından duyduğu derin üzüntü dolayısıyla bir müddet Gelibolu’da kalarak ilk eseri olan dünya haritasını hazırlamıştır. Aynı zamanda Bahriye kitabı için tutmuş olduğu notları da bu dönemde düzene sokmuştur.
1516- 1517 yılları arasında, Osmanlı donanması Mısır’ı zapt etmeye giderken, Piri Reis’e de kumandanlık görevi verilmiştir. Cafer Bey’in komutası altındaki bu donanma, İskenderiye’yi ele geçirmiş, donanmadan ayrılan bir filo ile Nil yolundan giden Piri Reis, bu bölgenin haritasını yapmıştır. Ayrıca Mısır’ın Osmanlı idaresine geçmesi sonrası bölgeye gelen Yavuz Sultan Selim ile tanışarak, hazırladığı dünya haritasını da ona hediye etmiştir.
Piri Reis, sonrasında tekrar Gelibolu’da istirahate çekilip Bahriye kitabını yazmaya çalışsa da 1523’te yapılan Rodos seferinde, Türk donanmasına iştirak etmesi gerekmiştir. Takip eden yılda ise Mısır’da beylerbeyi ile defterdar arasında çıkan anlaşmazlığı çözmek üzere bölgeye intikal eden Sadrazam Pargalı İbrahim Paşa’ya kılavuzluk etmiştir. Yol uzun ve deniz fırtınalı olduğundan, bu sefer sırasında Piri Reis ile Pargalı İbrahim Paşa yakından tanışma imkanı elde etmiş ve Pargalı kendisine, müsveddelerini temize çekerek kitabını hazırlaması tavsiyesinde bulunmuştur. Piri Reis, işbu tavsiye sonrası kitabı hazırlayarak, Pargalı aracılığıyla Kanuni Sultan Süleyman’a sunmuş, kitabın yanı sıra bir harita daha yaparak onu da takdim etmiştir.
Müteakip dönemde Piri Reis’in Kızıl Deniz, Umman Denizi ve Basra Körfezi donanmalarında bulunduğu bilinmesine karşın, bu dönemde eser vermemiştir. Piri Reis bu görevdeyken Hürmüz muhasarasının kaldırılması sonrası, Basra Körfezi’nin Portekiz donanması tarafından kapatılması durumu söz konusu olmuştur. Durumdan endişelenen Piri Reis, çareler aramaya başlamış, donanmadan 3 gemi alarak Basra Körfezi’ni terk etmiş ve süratli şekilde Süveyş’e gelmiştir. Yolda gemilerden bir tanesi de kayalığa çarparak parçalanmıştır. Hint donanması, Piri Reis’in sorumluluğu altında olduğundan, ordusunu savaş meydanında bırakıp kaçmış gibi telakki edilerek hapse atılmış, sonrasında da idam edilmiştir.
Kaynakça:
- Alim Amirallererimizden Piri Reis ve Eserleri/ Deniz Kuvvetleri Dergisi
- Hint Kaptanlığı ve Piri Reis/ Belleten
- Piri Reis Hakkında İzahname/ Türk Dil Kurumu
- Bir Türk Amirali: XVI’ıncı Asrın Büyük Geografı: Piri Reis/ Ayşe Afet İnan
- Piri Reis’in Hayatı ve Eserleri: Amerika’nın Eski Haritaları/ Ayşe Afet İnan
- Piri Reis 1513 Dünya Haritasının Anlattıkları/ Bilim ve Teknik
- Bir İnsan Olarak Koca Reis, Hayatı ve Vizyonu/ Dr. Ahmet Fidan
- Bilim Tarihçisi Gözüyle Piri Reis/ Prof. Dr. Hüseyin Gazi TOPDEMİR
T.C. Cumhurbaşkanlığı - Savunma Sanayii Başkanlığı himayesinde yürütülmektedir.
